Sigortanın Temel İşlevleri ve Tarihi
Merhaba arkadaşlar bu yazıda sigortacılığın serüvenini ve temel mantığını anlayabilmek amacıyla sigortanın temel işlevlerini ve sigortacılığın tarhini anlatmaya çalışacağım. Burada anlatılanların öğrenilmesi öncelikle sigortacılığın mantığının anlaşılmasına, bir müşteriye veya müşteri adayına sigortanın öneminin ve işlevlerinin anlatılabilmesine ve sonuç olarak onların ikna edilebilmesine yardımcı olacaktır.
Sigortanın zararı kolay yoldan telafi işlevi
Sigortanın en temel işlevi meydana gelen bir riziko sonucunda oluşan zararın riziko topluluğuna dağıtılarak zarar görenin zararının giderilmesidir. Sigortanın zararı telafi işlevi aslında bir tür yardımlaşma örneğidir. İnsanoğlu bu yöntemi çok eskilerden beri kullanagelmiş fakat bunun adına sigorta adını sonradan vermişlerdir. Bu yöntemin ilk kural haline getirilmesine M.Ö 1800 lü yıllarda düzenlenmiş olan Hammurabi Kanunlarında rastlanır. Bu kanunda bir kervana saldırı olması durumunda meydana gelen zararın ortaklaşa giderileceği düzenlenmiştir. Kervanda bulunan herkes haydut saldırısı rizikosuna muhatap olması dolayısıyla bir riziko topluluğu meydana getirir. Bu saldırı sonucunda herkes zarar görmeyebilir ama meydana gelen zarar riziko topluluğuna dağıtılarak zarar görenin yükü hafifletilmiş olur.İnsanoğlunun bu yöntemi uyguladığı bir diğer alan ise denizciliktir. Deniz taşımacılığında yüzyıllardır müşterek avarya kuralları uygulanmıştır. Geminin hasar alması durumlarında geminin selametle varacağı yere ulaşabilmesi için bir miktar yükün denize atılması gerekebiliyordu. Müşterek avarya, işte bu gemiden bazı malların atılması olasılığında meydana gelen zararın gemideki tüm mal sahiplerine dağıtılacağını düzenler. Yani gemide 50 tüccarın malı varsa ve 5 tüccarın malı denize atılmak zorunda kalınmışsa bu 5 tüccarın uğradığı zarar 50 kişiye paylaştırılarak oluşan zarar telafi edilir. Bu verilen örnekler tam olarak sigorta kurumuna örnek olmasa da sigortacılığın temel prensibinin insanlar tarafından neredeyse 4000 yıldır kullanıldığını göstermesi açısından önemlidir.
Sigortanın güvence sağlama işlevi
Sigortanın bir diğer işlevi güvence sağlama işlevidir. İnsanlar gelecekte meydana gelebilecek risklere karşı önlem almak isterler. Yeni alınmış bir malın yanması, çalınması veya bozulması ya da kişinin mesleğini icra ederken başkasına zarar vermesi durumu gibi haller birer risktir ve her tedbirli insan bu tarz risklere karşı önlem almak ister. Tarihte insanlar sigortanın bu işlevini sağlayıcı farklı hukuki işlem türleri üretmişlerdir. Bunlardan biri de Roma’da ve Yunan’da kullanılmış olan Bottomry sistemidir. Bu sistemde gemi sahibi veya gemi sahibine ulaşılamadığı durumlarda gemi kaptanı gemideki hasarın veya farklı işlemlerin tazmin edilmesi için başka bir tacirden borç alır gemi yükünü salimen limana ulaştırırsa borç faiziyle birlikte tahakkuk eder fakat gemi limana ulaşamazsa tacir verdiği borcu isteyemezdi. Burada kredi sözleşmesinden farklı bir durum vardır. Bu sözleşmede borç veren karşı tarafın üzerinde olan riski de üstlenmektedir ve tabi buna karşılık normal borç faizinin çok üstünde bir faiz talep etmektedir. Anlaşıldığı üzere burada gemi sahibinin gemisinin batması veya korsanlarca alıkonulması riski güvence altına alınmış olmaktadır fakat bu sistem tam olarak bugünkü anlamda sigorta işlemi değildir.Sigortanın ülke ekonomisine katkı sağlaması ve işletmenin ekonomik faaliyetlerinin devamını sağlaması işlevleri
Sigortanın kişilere sunduğu güvence işlevi ayrıca ülkenin ekonomisine de katkı sağlayacaktır. Çünkü sigortanın karşıladığı zararı çoğunlukla bir şirketin tek başına üstlenmesi o şirketi mali açıdan zor duruma sokacaktır. İşletmenin mali açıdan zor duruma düşmesi ve belki de iflas etmesi durumu çalıştırdığı işçilerin işsiz kalması, ödediği vergilerin ödeyememesi ve ülkeye sağladığı katma değerin yok olması sonucuna yol açacaktır. Takdir edersiniz ki bu durum bir ülke için hiç istenmeyecek bir durumdur. Sigortanın meydana gelen zararı üstlenmesi sonucunda işletme de ekonomik faaliyetlerine devam edebilecek ve bu istenmeyecek durum oluşmayacaktır. Ayrıca modern sigortacılıkta toplanan primler atıl bırakılmamakta bu primler farklı yatırım alanlarına yönlendirilmektedir. Bu işlemde ülkenin ekonomisine kaynak sağlaması açısından ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.Sigortacılık tarihinde deniz ticaretinin önemi
 |
| Bugünkü anlamda sigorta işlemi 13. Yüzyılda İtalya da bulunan denizci cumhuriyetler arasında artan deniz ticareti vesilesiyle bulunmuştur. |
Bugünkü anlamda sigorta işlemi 13. Yüzyılda İtalya da bulunan denizci cumhuriyetler arasında artan deniz ticareti vesilesiyle bulunmuştur. Zaten ilk sigorta kavramı da 14. Yüzyılda İtalya da kullanılmaya başlanmıştır. Sigorta kelimesinin aslı İtalyanca güvence anlamına gelen “sicurtà” kelimesidir. Sigortacılığın bu dönemde ve İtalya da gelişmesinin şüphesiz özel bir nedeni vardır. Bu dönemde İtalya'da kurulan denizci devletler Akdeniz’de hakimiyet sağlama adına bir rekabete girişmiş ve kolonileşme hareketlerini hızlandırmışlar ve bunun sonucu olarak da deniz ticaretinde ciddi artış olmuştur. Deniz ticaretinin doğası gereği bir rizikonun gerçekleşmesinin sonucunda meydana gelen zarar çok büyük olmaktadır. Örnek verirsek o dönemde Venedik de bir kaç tane tüccarın bir gemiyi işlettiğini ve bu geminin içinde bulunan mallarla birlikte toplam 10.000 altın ederiyle İskenderiye limanına varmak üzere yola çıktığını düşünelim. Bu gemi yoldayken başına bir felaket gelir ve yok olursa bu üç tüccarımız çok büyük bir malvarlığını ve belki de her şeylerini kaybedeceklerdir. İşte bu riski ortadan kaldırma adına tüccarlarımız Venedik de başka bir tacire 4000 altın veriyor ve geminin yok olması olasılığında oluşacak bütün zararı o tacire yükletiyor. Bir felaket durumunda önceden 10.000 altın değerinde zarara uğrayacaklarına bu durumda 4.000 altın değerinde bir eksilmeye katlanmış oluyorlardı. Bu nedenlerden dolayı ilk yazılı sigorta sözleşmesinin yapılmasına, ilk sigorta şirketinin kurulmasına 15. Yüzyılda İtalya da rastlıyoruz. Dolayısıyla modern sigortacılık düşüncesinin doğduğu coğrafya İtalya ve buna sebep deniz ticaretidir denilebilir.
 |
| Dolayısıyla modern sigortacılık düşüncesinin doğduğu coğrafya İtalya ve buna sebep deniz ticaretidir denilebilir. |
15. yüzyılların sonu ve 16. Yüzyıllarda gerçekleştirilen coğrafi keşifler denizdeki ticaretin rotasını değiştirmekle kalmamış denize egemen güçleri de değiştirmiştir. Artık dünyanın en batısı Portekiz değildir ve aynı zamanda dünya da Akdeniz’den ibaret değildir. Bu keşiflerin sonucunda deniz ticaretinin yeni merkezi İngiltere olmuştur ve bununla uyumlu olarak da deniz sigortacılığının merkezi İngiltere’ye kaymıştır. İngiltere’de bugünde hala aktif olan Lloyd’s’un temelleri risklerini sigortalatmak isteyen gemi sahipleri ile bunları sigorta edecek kişileri bir araya getiren Edward Lloyd tarafından 1688 yılında atılmıştır. Lloyd’s, risklerini sigortalatmak isteyenleri temsil eden brokerlarla sigortacıları bir araya getiren bir topluluktur. Dünyanın önde gelen ve sigortacılığa yön veren bir sigorta topluluğu olan Lloyd bugün deniz sigortası dışındaki diğer sigorta türlerinde de hizmet vermektedir.
 |
| Lloyd's binası: Anma töreninden görüntü https://www.lloyds.com |
Türkiye’de sigortacılık
 |
| 1870 yılında meydana gelmiş Beyoğlu yangını Türkiye'de sigortacılığın gelişmesine vesile olmuştur. |
Osmanlı’da sigortacılığın bu kadar geç yer etmesinin nedenlerinden biri deniz ticaretinin yaygın olmayışıdır. Deniz ticareti çoğunlukla yabancıların elindeydi. Osmanlıda ticaret kara taşımacılığıyla yapılıyor ve kara taşımacılığının muhatap olduğu riskler de alternatif bir yolla vakıf sistemiyle giderilmeye çalışılıyordu. Bir diğer nedeni olarak da sigorta işleminin sıhhatinin İslam hukukunda net olmayışı gösterilmektedir. Yukarıda anlatılanlardan anlaşıldığı üzere sigortacılık hep ekonomiyle birlikte yürümüş ve onu tamamlayıcı bir fonksiyon ifa etmiştir. Bence sigortacılığın Osmanlı da gelişmemiş olmasının(diğer kapitalist kurumlarında gelişmemiş olması gibi) esaslı nedeni Osmanlının dünyadaki kapitalistleşmeye mesafeli duruşudur. Osmanlı dünyadaki kapitalistleşmeye heveskar olsaydı İslam hukukundaki söz konusu tartışmalar hiç bir şekilde engelleyici fonksiyon icra edemezdi. Çünkü hukukta o zaman mevcut konjonktüre göre değiştirilirdi yani sigortacılığın İslam hukukuna uygun olduğuna dair fetvalar verdirilir ve aksi yorumlar görmezden gelinirdi. Fakat artık devletin kapitalist düzene alternatif bir sistem üretemeyişi, iyice gücünü yitirmesi ve buna karşılık Batılı ülkelerin emperyalistlerin politikaları Osmanlıyı bu kurumları kabullenmeye ve bu konularda düzenleme yapmaya itmiştir.
Cumhuriyet döneminde ise adeta ülkeyi sömüren kapitülasyonlardan ülke kurtarılmış ve her alanda olduğu gibi bu alanda da düzenlemeler yapılmıştır. Ülkemiz de sigortacılık iki temel kanunla düzenlenmiştir. Bunlardan biri sigorta işlemlerine ilişkin maddi hukuk kurallarının yer aldığı Ticaret Kanunu ve sigorta sektörünün faaliyet alanını düzenleyen Sigortacılık Kanunudur.
Bunlar da ilginizi çekebilir:
0 yorum:
Yorum Gönder